به گزارش خبرنگار وسائل، درس خارج حجت الاسلام رضائیان 14 اسفند 96 در مدرسه فیضیه برگزار شد. در این جلسه استاد بیان کرد که مقاصد شریعت در جنبه جعل حکم یا به صورت علت تامه و یگانه بیان می شود مثل اینکه تمام موضوع حرمت شرب خمر اسکار باشد یا به صورت علت های ناقصه که از مجموع شان علت برای حکم در می آید تشکیل می شود که معمولا به آنها حکمت هم گفته می شود.
مشروح مباحث ایشان در ادامه تقدیم خوانندگان می شود:
خلاصه جلسه
انسان در کل سه حالت دارد: 1- حالت پیشرفت 2- حالت ایستایی 3- حالت پسرفت
قاعدتا در دو قسم از این سه قسم انسان حالت خسران دارد وقتی انسان حالت ایستایی دارد از آن جهت که عالم دچار سیر و سلوک است این جزء یعنی انسان عقب می ماند و اگر حالت او ایستایی باشد باز هم ضرر کرده است.
ما وقتی تحلیل می کنیم فرمایش آخوند و دیگران را بحث در این است که شارع از فعل اثر آن را می خواهد اثر آن را که چه موقع خواسته بعد از فعل که نمی خواهد چون تحصیل حاصل است قبل از فعل هم متصور نیست تصور غایت و اثر در ابتداست و به آن فعل تعلق نمی گیرد.
امام از غایت و علت غایی استفاده می کردند اتحاد عالم و معلوم را صحبت می کنند عنوان ذهنی که حاکی از این مصداق است موضوع حکم قرار می گیرد.
مقاصد شریعت در جنبه جعل حکم یا به صورت علت تامه و یگانه بیان می شود مثل این که تمام موضوع حرمت شرب خمر اسکار باشد یا به صورت علت های ناقصه که از مجموعشان علت برای حکم در می آید تشکیل می شود که معمولا به آنها حکمت هم گفته می شود.
این حکمت ها مطلوب شارع هستند اما برای استیفای آنها در یک موضوع جعل شده اند چه بسا در برخی از احکام دیگر نیز دخیل باشند یعنی در یک مورد حرمت از باب احترام هست و جای دیگر هم هست حکمت می تواند در موارد متعدد وجود داشته باشد.
همانطور که گفتیم انسان در کل سه حالت دارد: 1- حالت پیشرفت 2- حالت ایستایی 3- حالت پسرفت؛ قاعدتا در دو قسم از این سه قسم انسان حالت خسران دارد وقتی انسان حالت ایستایی دارد از آن جهت که عالم دچار سیر و سلوک است این جزء یعنی انسان عقب می ماند و اگر حالت او ایستایی باشد باز هم ضرر کرده است.
حالت پیشرفت باید وجود داشته باشد و این یک مصداق اتم است بلکه ماهیت اصلی آن این است که باید حدود الهی را اجرا کنید و اقامه کنید یکی از دلایل ضرورت حکومت اسلامی امر به معروف است از باب مقدمه امر به معروف و نهی از منکر نیاز به حکومت داریم.
حدود اجتماعی الهی اقامه نمی شود الا به حکومت، اگر اینگونه است فرق حکومت الهی و حکومت غیر الهی چیست؟ آیا غیر از این است که در حکومت لیبرال فقط حکومت مادی مد نظر است و حد و حدود انسان را مشخص می کند ولی حدود الهی را شارع مشخص می کند و این شامل حدود مادی هم می شود.
سوال این است که چه درصدی از احکام در فضای اجتماعی حدود الهی است؟ جرائم رانندگی و مسائلی از این دست همه مشترک بین حکومت اسلامی و غیر اسلامی است و برخی موارد که به حداقل ها رسیده است یکی از نماد های جامعه اسلامی حجاب است فرق بین آقایان و بانوان در پوشش، یکی از نمادهایی است که نظام کفر دقیقا نقیض آن را عمل می کند.
آنهایی که می گویند نباشد ماهیت حکومت چه می شود البته و قطعا فقط حجاب نیست اما سوال این است که وظیفه حکومت چیست؟ حجاب از حقوق و تکالیف مبرز است این سرعت برای چیست برخی فاستبقوا را موضوعا عوض کرده اند آیا اینها می خواهند حدود الهی را اجرا کنند یا حدود 2030 را؟
نظیرهمین در نظام سلفی در عربستان اجرا می شود مسابقه برگزار می کنند کنسرت ها اجرا می کنند در مکه و مدینه در برداشتن حجاب؟
یکی از موارد ضرورت حجاب حفظ حریم خانواده است تا همه با رنگ و لعاب متفاوت نیایند و الا دیگر فرد متاهل خانواده او برایش کشش و جذابیتی ندارد و غرب آن را تجربه کرده است عده قلیلی که نمی خواهند به چه می خواهند برسد غایت چیست؟ مقاصد الشریعة در اینجا چیست؟
غایات در ماهیت حکم لحاظ شده است هر چند در عالم ثبوت مکلف را با موضوع و آثار می بینیم و می سنجیم اما برخی آثار صد درصد لحاظ شده است اما حکمت فعل معنای آن چیست؟
ما وقتی تحلیل می کنیم فرمایش آخوند و دیگران را بحث در این است که شارع از فعل اثر آن را می خواهد اثر آن را که چه موقع خواسته بعد از فعل که نمی خواهد چون تحصیل حاصل است قبل از فعل هم متصور نیست تصور غایت و اثر در ابتداست و به آن فعل تعلق نمی گیرد.
بیان مرحوم امام درباره مقاصد الشریعه
امام از غایت و علت غایی استفاده می کردند اتحاد عالم و معلوم را صحبت می کنند عنوان ذهنی که حاکی از این مصداق است موضوع حکم قرار می گیرد موضوعی که ذا اثر است شرابی که دارای این اثر یا آثار است در قرآن کریم از آثار شراب استفاده می کند اثم آن اکثر از نفع آن است.
در موازنه مصلحت و مفسده که اثر فعل است جعل صورت می گیرد 20 درصد مصلحت و 80 درصد مفسده در ذهن جاعل و واضع حکم آمده است و بعد جعل صورت می گیرد این شرابی که حاکی ازمصادیق شراب خارجی است.
اینجا آثار را در موقع جعل شارع لحاظ می کنند شراب و آتش ذهنی که اثر ندارد شرابی که ذا اثر خارجی است این تصویر در ذهن حکایت از شراب خارجی دارد.
مقاصد الشریعة از آن جهت که خارجا لحاظ می شود معلول حکم است فعل خارجی در حکم دخیل نیست اما تصور مقصد اصل حکم است منتهی در این تصور مقصد آثاری که تصور می شود نسبت دارد وجود دارد و آثار اصلی و فرعی داریم.
توضیح علل
علت یعنی تمام السبب، تمام آن چیزی که من گفتم به خاطر آن این حکم باید باشد این است اما خیلی جاها حکم ترکیبی است مجموع علت های ناقصه دخیل است پنج مقصد با هم علت را تشکیل می دهند مهم این است که ممکن است حجاب را از جهاتی دارای مشکل بدانیم اما آیا ما در حالت جعل می توانیم بگوییم این مقاصد ناقص مطلوب شارع بوده اند یا نبوده اند؟ معلوم است که بوده اند که از ماحصل آنها یک حکم صورت گرفته است.
مقاصد الشریعه معلول حکم است
مقاصد شریعت معلول حکم است چون اثر خارجی است اما در فرآیند جعل، تصور اثر و مقاصد خود علت جعل است و بزرگانی مانند مرحوم آخوند و دیگران اگر به اثر فعل اشاره می کنند که موضوع حکم قرار می گیرد اثر ورای فعل نمی تواند مد نظرشان باشد مگر بحث اوامر امتحانیه که مورد بحث قرار گرفت.
نکته1: مقاصد شریعت در جنبه جعل حکم یا به صورت علت تامه و یگانه بیان می شود مثل این که تمام موضوع حرمت شرب خمر اسکار باشد یا به صورت علت های ناقصه که از مجموعشان علت برای حکم در می آید تشکیل می شود که معمولا به آنها حکمت هم گفته می شود.
نکته2: این حکمت ها مطلوب شارع هستند اما برای استیفای آنها در یک موضوع جعل شده اند چه بسا در برخی از احکام دیگر نیز دخیل باشند یعنی در یک مورد حرمت از باب احترام هست و جای دیگر هم هست حکمت می تواند در موارد متعدد وجود داشته باشد.
درست است که تنقیح مناط نمی توان کرد اما مخالفت با حکمت که مطلوب نیست اگر چه برای صدور حکم مشابه یا تنقیح مناط نیاز به علت حکم داریم و با حکمت نمی توانیم تسری حکم بدهیم با این حال مخالفت با حکمت نیز جایز نیست.
اللهم الا ان یقال که گفته شود به علاوه این حکمت مطلوب است و مطلوبیت مجموعی باشد الف و ب ترکیبا مطلوب است مثل شکر و آب که تفکیکا برای کسی مطلوب نیست اما ترکیبا برای او مطلوبیت دارد.
پاسخ این است که اگر آنها بهره ای از مطلوبیت را نبرده باشند در مجموع هم مطلوبیت ایجاد نمی شود و ایجاد نمی کنند فقط مطلوبیت خاصی ایجاد می شود و الا در فعل مصلحت ایجاد نمی شود.
حکمت های شارع مقدس همیشه هست ولی نگاه ما خارجی است باید مقاصد را دید و بررسی کرد باید علت ها را دید ولی مخالفت با حکم هم جایز نیست ولی مطلوبیت نفسی مال علت است و مطلوبیت غیری مال حکمت است در هر صورت مخالفت با حکمت جایز نیست./906/241/ح
مقرر: کاظم محدثی